شب پنجم محرم

شب پنجم محرم متعلق به کیست

شب ۵ محرم متعلق به کیست ؟ شب پنجم محرم به دو شخصیت مهم در واقعه کربلا، حبیب بن مظاهر و حضرت عبدالله بن حسن، منسوب است. حبیب بن مظاهر از یاران باوفای امام حسین(ع) و از شخصیت‌های برجسته در روز عاشورا بوده است. حضرت عبدالله بن حسن، کودک هشت ساله و نوه امام حسن مجتبی(ع)، نیز در این شب یاد می‌شود. این دو شخصیت به خاطر شجاعت و فداکاری‌هایشان در کربلا مورد توجه و احترام ویژه‌ای در مراسم عزاداری قرار می‌گیرند .

علت نام گذاری شب های محرم

نام‌گذاری شب‌های محرم بر اساس وقایع و شخصیت‌های کلیدی واقعه کربلا انجام می‌شود و هر شب به یاد یکی از این شهدا یا وقایع مهم نام‌گذاری شده است:

• شب اول: به یاد مسلم بن عقیل، سفیر امام حسین(ع) که نخستین شهید این حادثه به شمار می‌آید.
• شب دوم: مرتبط با ورود کاروان حسینی به کربلا است و نماد پایداری امام حسین(ع) محسوب می‌شود.
• شب سوم: به حضرت رقیه(س) اختصاص دارد که دختر سه ساله امام حسین(ع) بوده و در اسارت به دمشق درگذشته است.
• شب چهارم محرم: حر بن یزید الریاحی، که از سپاه دشمن به امام حسین پیوست و در رکاب او به شهادت رسید.
• شب پنجم: به یاد حبیب بن مظاهر، دوست و یار دیرین امام، و حضرت عبدالله بن حسن، کودک هشت ساله که در کربلا به شهادت رسید.
• شب ششم: متعلق به حضرت قاسم بن الحسن(ع) است، نوجوانی که در کربلا به شهادت رسید.
• شب هفتم: به یاد حضرت علی اصغر(ع)، کودک شیرخوار امام حسین که در کربلا به شهادت رسید.
• شب هشتم: حضرت علی اکبر(ع)، فرزند امام حسین که شباهت زیادی به پیامبر اسلام داشت.
• شب نهم: شب تاسوعا و مربوط به حضرت ابوالفضل العباس(ع)، برادر امام حسین.
• شب دهم: شب عاشورا، روز شهادت امام حسین(ع) و یارانش.

این نام‌گذاری‌ها برگرفته از تاریخ و روایات اسلامی است و بیانگر عمق فرهنگی و مذهبی شیعیان در گرامیداشت وقایع کربلا می‌باشد. این نام‌ها به مرور زمان و به دست مداحان و ذاکران اهل بیت تثبیت شده و در جوامع مختلف شیعه جایگاه خاصی پیدا کرده‌اند.

روضه شب پنجم محرم

روضه شب پنجم محرم به نقل مصائب حضرت عبدالله بن حسن و زهیر بن قین اختصاص دارد. حضرت عبدالله بن حسن، که هنوز کودکی نابالغ بود، در میدان کربلا به دفاع از امام حسین (ع) برخاست و در این راه دست خود را از دست داد و سپس به شهادت رسید. داستان شجاعت و فداکاری او در روضه‌ها با تأثر خاصی بیان می‌شود و به عنوان نمادی از مظلومیت و قهرمانی در عزاداری‌ها مطرح می‌گردد.

زهیر بن قین نیز، که ابتدا از یاران عثمان بود و بعدها دل به امام حسین (ع) داد، در کربلا به نمادی از دلدادگی و فداکاری تبدیل شد. تغییر مسیر زندگی او و پایمردی در برابر دشمنان در روضه‌ها به عنوان الگویی برای عشق و وفاداری به امام زمان (عج) بیان می‌شود.

این داستان‌ها و شخصیت‌ها در شب پنجم محرم به عنوان بخشی از تعزیه و روضه‌های سنتی و مداحی شب پنجم محرم مورد توجه قرار می‌گیرند و به تصویرکشی عمق عاطفی و معنوی واقعه کربلا کمک می‌کنند.

متن روضه شب پنجم محرم

مِلاکِ داغ حسین و عیارِ غم حَسَن است
حَسَن شبیه حسین و حسین هم حَسَن است

حسین گفت “اَخی خَیرٌ مِنّی ” و دیدند
تمام عمر جلوتر به یک قدم حَسَن است

همیشه او به گدا کمتر از حَسَن می‌داد
که خلق ثبت کند صاحب کَرم حَسَن است

هرآنکه شد حسنی، می‌شود حسینی پس
ببین که ریشه‌ی هفتاد دو عَلَم حَسَن است

کریمیِ حَسَن است اینکه مرثیه گفتند
دراصل بانی اشعار محتشم حَسَن است

نوحه شب پنجم محرم

مداحی شب پنجم محرم بیشتر به شجاعت و مظلومیت حضرت عبدالله بن حسن (ع)، برادرزاده امام حسین (ع) می‌پردازند. مداحان از اشعاری استفاده می‌کنند که عمق فداکاری و وفاداری او را نشان می‌دهد، با تصاویری از نبرد و رنج‌های او در کربلا. نوحه‌ها بر تعلق خاطر عمیق عبدالله به امام حسین تأکید دارند و این پیوند خانوادگی و ایمانی را به عنوان نمادی از ایثار در تاریخ اسلام معرفی می‌کنند.

متن نوحه شب پنجم محرم

كِل كشیدند كه حس كرد عمو افتاده

نگران شد نكند چنگِ عدو افتاده

پر گرفت از حرم و عمه به گَردش نرسید

دید از اسب به گودال به رو افتاده

سنگ و تیر از همه سو خورده، سنان از پهلو

لشكری زخم به جان و تنِ او افتاده

پاره شد بندِ دلش از تهِ دل آه كشید

سایه ی تیغ به گودیِ گلو افتاده

شمرها نقشه كشیدند كه حالا چه كنند

دید تا قرعه به پیچاندۀ مو افتاده

خویش را در وسطِ معركه انداخت و بعد

در شبِ گریه حماسی غزلی ساخت و بعد

سنگ دل تیغ كشیدی كه سرش را بِبَری؟

هر قَدَر سهمِ تو شد بال و پرش را بِبَری؟

دست و پا می زند و آخرِ كارش شده است!

پاك وحشی شده ای تا جگرش را بِبَری؟

با وجودی كه ندارم زِرِه و تیغ مگر

مُرده باشم بگذارم كه سرش را بِبَری

همه ی عمر به چَشمِ پسرش دیده مرا

سعی كن از سرِ راهت پسرش را بِبَری

سپر افتاده ز دستش، سپرش می گردم

باید اوّل بزنی تا سپرش را بِبَری

در خورش نیست اگر بازوی آویز به پوست

جانِ ناقابلِ من هدیه ی ناچیزِ عموست

می شود لایق قربانی دلبر باشم

آخرین خاطره ی این دمِ آخر باشم

لذتی بهتر از این نیست كه با سینه ی سرخ

در پری خانه ی چَشمِ تو كبوتر باشم

آخرین خواسته ی من به یتیمی این است

به رویِ سینه ی پُر مِهرِ تو بی سر باشم

اسب ها نعل شده راهی گودال شدند

بین این قائله ی سخت چه بهتر باشم

به تلافیِ در آوردنِ تیر از گلویم

می شود از سر نِی سایه ی اصغر باشم؟

◊ ◊ ◊ ◊ ◊

هر که مرا به روضه تو راه داده است
تاج محبت تو به فرقم نهاده است
از ابتدای خلقت حق در دو چشم ما
تصویری از عزای محرم فتاده است . .

◊ ◊ ◊ ◊ ◊

متن نوحه شب پنجم محرم ترکی

زینب عقیله، بنت شهنشاه قل کفی

ماه حجاز و شیرزن دشت کربلا

ترک ایتدی پاس خیمه نی طغیان عشقده

گلدی دایاندی محضر سلطان عشقده

توپراقلار اوسته گوردی شه کربلا یاتوب

قان بسترینده سینه ده سانسیز یارا یاتوب

عالم باتوبدی ظلمته نصف النهارده

عزلتگه غروبده شمس الضحا یاتوب

سوز جگرله توپراقی تل رماد ایدوب

خاکستر ایچره آیینه حق نما یاتوب

گودالی آشیانه وحدت بولوب، اودور

تیر جفائیله پر آچان بیر هما یاتوب

سینایه رشک، مصرعی غرق سنا اولوب

چون اوندا عکس جلوه حسن خدا یاتوب

وار ایله لطفی پیکرینین، هر گورن دییر

مین گلستان طراوت و ذوق و صفا یاتوب

مهد زمین عجبدی تاپوب حالت سکون

اوندا یارالی حجت رب السما یاتوب

خورشدور ز بسکه حالنه بولمز نظاره گر

مدهوش جلوه رخ جاناندی یا یاتوب

جای عجبدی گر چه یاتوب بیر وجوددن

باشدا بدنده هر بیری اما سوا یاتوب

بالین ایدوب جدا باشنی باشی، پیکری

قان بسترینده سینه ده سانسیز یارا یاتوب

یاتماز لواسی قائم اولان شاه جنگده

شه کیم یاتوب بو نوعله، قطعاً لوا یاتوب

بیداد خصمدندی ایدوب عزلت اختیار

صدر رقیم قربده کهف الورا یاتوب

رنجور اولوب معارک هیجاده قلبدن

اما تاپوبدی خاتمه چون ماجرا، یاتوب

فلک نجاتی موج حوادث، ایدوب شکست

گرداب خون ایچنده اودور ناخدا یاتوب

حیراندی کاروان نظامات کاینات

آری منام مرگده چون رهنما یاتوب

رنگ شفق جهانه سپر، قانلی جلوه سی

گر چه فراش خسفده بدرالدجا یاتوب

وارونه نقش اولوب یره توحید هیکلی

مکبوب حالیله شه گلگون قبا یاتوب

موقوفدی قیام شرایع، قیامنه

تعطیل اولوب مدارس آیات، تا یاتوب

شاعر : مرحوم استاد محمد عابد

متن نوحه شب پنجم محرم قدیمی

اولین بار مگه یادم میره
که نگام به پرچم افتاد
مادرم اسم تو خوند تو گوشم
پدرم سینه زدن یادم داد
عمریه فکر روز و شب من شده تو
چیزی نمیخوام از تو به غیر از خود تو
من تو رو دارم چجوری دلم مردد شه

من تو رو دارم همه دنیا هم با من بدشه
من تو رو دارم من تو رو دارم
تو رو میشناسم از اون روزی که
شنیدم اسمتو گریه کردم
یادته چه حالی داشتم آقا
چی میشه به اون روزا برگردم
من نتونستم اون که تو دوست داری بشم

لحظه به لحظه از تو خجالت میکشم
من تو رو دارم نوکری هم عالمی داره
من تو رو دارم دل مگه غمی داره
من تو رو دارم من تو رو دارم
یادته شبای تنهاییمون
شدی مهمون دل ویرونم
همه رفتند تو برا من موندی

مداحی شب پنجم محرم محمود کریمی

متن نوحه شب پنجم محرم کریمی شناخته شده هستند برای احساسی که به آن‌ها بخشیده و توانایی‌اش در بیان عمق مصائب و فداکاری‌های کربلا. در مراسم شب پنجم محرم ۱۴۰۳، او به تصویر کشیدن مظلومیت حضرت عبدالله بن حسن و سایر شهدای کربلا پرداخت. به خصوص، او مداحی‌هایی با عنوان‌های مختلف ارائه داد که هر کدام بر جنبه‌های مختلفی از عاشورا تمرکز داشتند، مانند مقاومت و فداکاری.

متن روضه شب پنجم محرم محمود کریمی

مرده بودم و زنده شدم عشق تو را بنده شدم

دولت عشق امد و من دولت پاینده شدم

به مسیح نگاه تو من دولت پاینده شدم

با شهیدانت جان ما هم به قربانت

تو دلیل دم زدن و نفسم

که دمی به تو برسم

به نام عشق قسم تویی همه کسم

منم آنکه ذرۀ ذره ام، شده ام به عشق مقیم تو

تو پناه کل وجودی و، منم اهل کهف و رقیم تو

ز خرابه های دلم زنم، در آستان عظیم تو

به جهان نیامده سائلم، به عطای دست کریم تو

شب و روز من شده آرزو، به خیال تو به حریم تو …

شده است روضۀ جنتم، شرر شنیدن روضه ها

رسد از فرا سوی آسمان قتل الحسین بکربلا

همه صفات نفحات حسین ملکوت بساط حسین

قسم به ذات حسین بهشت صراط حسین

دل به تو دادم از بند عالم ازادم

غم شهد و شور و فراق و زده به دل شراره تو

همه راه چاره من به یک اشاره تو

همه راه چاره من به یک اشاره تو

جان من ارباب اقای بی کفن ارباب

متن روضه شب پنجم محرم میرداماد

بر سینه خود میفشارم زانوی غم را

وقتی که بی تو باز می بینم محرم را

صاحب عزا با دست های خویش کوبیدی

بر روی دیوار کدامین خانه پرچم را

ای آسمان چشمه جوشان اشک خون

پربارتر کن بارش این اشک نم نم را

هرشب میان کوچه ها بر سینه خواهی زد

وقتی که می خوانند شور و نوحه و دم را

بر رشته پرچم دخیل گریه گریه می بندم

آقا مگیر از دست ما این حبل محکم را

با اذن زهرا اذن مولا اذن پیغمبر

با اذن تو پوشیده ام این رخت ماتم را

دلشوره دارم اربعین را از همین اول

امضا کن آقاجان برات کربلایم را

روضه شب پنجم محرم میرزامحمدی

درد بسيار و به دنبال دواييم هنوز

چشم بر دست طبيبي به نواييم هنوز

آبرو دار بود هر كه شود سايل يار

خوب يا بد همه از لطف گداييم هنوز

بارها توبه شكستيم به مافرصت داد

پر خطاييم و به دنبال عطاييم هنوز

تا كنون گر به غم يار ارادت منديم

همه مديون امام و شهداييم هنوز

عمر رفت و دل ما زاير شش گوشه نشد

به خدا در هوس كرب و بلاييم هنوز

متن روضه شب پنجم محرم باب الحرم

*شب پنجم محرم هم رسید…حسن جان! شاید دیگه محرم داداشت رو نبینم…همه سال منتظرم این شبا بیاد براش گریه کنم…
یک سال را به خاطر یک ماه زنده ایم…*

حسن فدایی حسین، حسین فدایی حسن
یه نور ولی دو ماجرا، یه روح ولی دو تا بدن

«حسن جان، حسین جان»

یکی کنار مادرش، رو خاک سرد کوچه‌ ها

*مادر بلند شو…بلند شو…بلند شو…
مادر! حسنت تنهاست…بلند شو…*

یکی کنار مادرش، رو خاک سرد کوچه‌ ها
یکی کنار خواهرش، رو خاک گرم کربلا

«حسن جان، حسین جان»

هر دو شهید سوره‌ی کوثر
پیر شدن از مصیبت مادر
یاد برادری که شد پرپر

به خونه اشون هجوم که آوردن
باباشونو کشون کشون بردن
مادر که افتاد، بچه‌ها مُردن

*مادرش فرمود:پشت در یه اتفاقی افتاد…
“فَسَقَطتُ لِوَجهی…من با صورت به زمین خوردم…*

«سیدنَالغریب حسن جانم…
سیدنَاالغریب حسین جانم…»

نوحه سنتی شب پنجم محرم

یادگار حسن تشنه لب عبداله ام
جان نثار ره مکتب ثاراله ام
در هوای عمو، جان فدای عمو
وا شهیدا وا غریبا
یا حسن یا حسین، یا حسن و حسین
وا شهیدا وا غریبا‌
می‌شوم من فدا به راه دین خدا
نشوم لحظه‌ای من ز عمویم جدا
این من و جان من، عهد و پیمان من
وا شهیدا وا غریبا
جای بابا بکش دست نوازش سرم
که دلم خون شده ز دوری دلبرم
خسرو عالمین،‌ ای عمو جان حسین
وا شهیدا وا غریبا
یا حسن یا حسین، یا حسن و حسین
وا شهیدا وا غریبا