بر اساس مصوبه رسمی هیئت وزیران که در تاریخ دوم آذر تصویب و در چهارم آذر منتشر شد، ساختار قیمت‌گذاری بنزین در کشور وارد مرحله جدیدی می‌شود. طبق این مصوبه، از نیمه دوم آذرماه، بنزین به‌صورت سه‌نرخی عرضه خواهد شد؛ تغییری که می‌تواند یکی از مهم‌ترین اصلاحات نظام سوخت در سال‌های اخیر محسوب شود. این تصمیم، به‌جای افزایش مستقیم قیمت بنزین سهمیه‌ای، یک نرخ سوم را به ساختار فعلی اضافه می‌کند تا دولت بتواند ضمن مدیریت مصرف و کاهش قاچاق، فشار کمتری بر مصرف‌کنندگان عادی وارد کند.

افزایش قیمت بنزین ؛ چرا ساختار سه‌ نرخی اجرا می‌شود؟

افزایش قیمت بنزین در ایران همیشه یکی از بحث‌برانگیزترین تصمیمات اقتصادی بوده و کوچک‌ترین تغییر در نرخ آن، می‌تواند موجی از واکنش‌های اجتماعی، اقتصادی و حتی روانی ایجاد کند. دولت در مصوبه جدید خود، به‌جای افزایش مستقیم قیمت بنزین سهمیه‌ای—which معمولاً بیشترین حساسیت را در جامعه دارد—تصمیم گرفت یک مدل «سه‌نرخی» را اعمال کند. این ساختار به دولت اجازه می‌دهد بدون فشار مستقیم بر مردم، بخشی از مصرف‌کنندگان و گروه‌های خاص را به سمت نرخ واقعی‌تر هدایت کند. سه نرخ جدید شامل ۱۵۰۰ تومان برای سهمیه، ۳۰۰۰ تومان برای مصرف آزاد با کارت شخصی و ۵۰۰۰ تومان برای سوخت‌گیری با کارت اضطراری جایگاه است.

نرخ سوم همان چیزی است که مردم آن را «بنزین پنج‌ هزار تومانی» می‌نامند و در واقع ابزار کنترلی جدید دولت برای مدیریت مصرف، کاهش قاچاق و جلوگیری از هدررفت یارانه انرژی است. این مدل، امکان تفکیک مصرف‌کنندگان واقعی از مصرف‌کنندگان غیرواقعی (مثل خودروهای دولتی، خارجی یا افرادی که از کارت سوخت شخصی استفاده نمی‌کردند) را فراهم می‌کند و در نتیجه، دولت می‌تواند یارانه را بهتر هدف‌گذاری کند. به بیان ساده، ساختار سه‌نرخی راهکاری است برای اصلاح تدریجی قیمت‌ها بدون ایجاد شوک اجتماعی.

چه خودروهایی مجبور به استفاده از نرخ بنزین ۵۰۰۰ تومانی هستند؟

یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین بخش‌های مصوبه جدید، مشخص کردن گروه‌هایی است که از نیمه دوم آذرماه دیگر نمی‌توانند از نرخ ۱۵۰۰ و ۳۰۰۰ تومانی استفاده کنند. طبق متن رسمی مصوبه، سهمیه نرخ اول و دوم برای چند گروه حذف می‌شود: خودروهای با پلاک دولتی (به‌جز آمبولانس‌ها)، خودروهای مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، خودروهای خارجی وارداتی، خودروهای نوشماره داخلی و خودروهایی که به‌جای خودروهای اسقاطی جایگزین شده‌اند. این خودروها از این به بعد سهمیه‌ای معادل مجموع سهمیه قبلی خود دریافت می‌کنند، اما نه با نرخ یارانه‌ای؛ بلکه با نرخ سوم یعنی همان بنزین پنج‌ هزار تومانی.

این تغییر به‌طور مستقیم بر هزینه سوخت این دسته از خودروها تأثیر می‌گذارد و عملاً آن‌ها را از چرخه یارانه انرژی خارج می‌کند. دولت با این کار قصد دارد یارانه سوخت را فقط به خودروهای شخصی واقعی و مصرف‌کنندگان عمومی اختصاص دهد و گروه‌هایی که مصرف غیرضروری، لوکس یا دولتی دارند را به سمت نرخ واقعی‌تر هدایت کند. در واقع، این سیاست باعث می‌شود فشار اقتصادی از دوش مردم عادی برداشته شود و مصرف خودروهای خارجی، دولتی و مناطق آزاد با هزینه واقعی‌تری محاسبه گردد.

چه خودروهایی مجبور به استفاده از نرخ ۵۰۰۰ تومانی هستند؟

مهم‌ترین بخش مصوبه همین است. طبق متن رسمی:

از نیمه دوم آذرماه سهمیه نرخ‌های ۱۵۰۰ و ۳۰۰۰ برای گروه‌های زیر حذف می‌شود:

• خودروهای با پلاک دولتی (به‌جز آمبولانس)

• خودروهای مناطق آزاد و ویژه اقتصادی

• خودروهای خارجی وارداتی

• خودروهای نوشماره داخلی

• خودروهایی که به‌جای خودروهای اسقاطی جایگزین شده‌اند

این خودروها از این به بعد:

سهمیه‌ای معادل مجموع سهمیه نرخ اول و دوم اما با نرخ سوم دریافت می‌کنند.

یعنی تمام سهمیه‌ای که قبلاً با ۱۵۰۰ و ۳۰۰۰ می‌گرفتند، اکنون با نرخ بنزین پنج‌ هزار تومانی محاسبه می‌شود.

چرا دولت به‌جای افزایش قیمت بنزین، نرخ سوم تعیین کرد؟

به گفته کارشناسان انرژی، سه عامل کلیدی در این افزایش قیمت بنزین تصمیم نقش داشته‌اند:

۱) اختلاف شدید قیمت داخلی و خارجی

قیمت بنزین در کشورهای همسایه ۲۰ تا ۴۰ هزار تومان است.
این اختلاف، قاچاق گسترده ایجاد می‌کند.

۲) فشار نه‌داشتن بر مردم

دولت نمی‌خواهد مبلغ ۱۵۰۰ و ۳۰۰۰ را افزایش دهد؛ زیرا اثر مستقیم تورمی دارد.

۳) جلوگیری از سوءاستفاده از کارت جایگاه

بسیاری از مردم کارت شخصی ندارند و از کارت جایگاه استفاده می‌کنند.
این مصوبه عملاً استفاده از کارت جایگاه را محدود و گران می‌کند.

تأثیر افزایش قیمت بنزین و نرخ سوم بر هزینه خانوار

مهم‌ترین سؤال مردم همین است:
«بنزین پنج‌ هزار تومانی چقدر روی هزینه‌ها اثر می‌گذارد؟»

۱) افرادی که کارت شخصی دارند

تقریباً هیچ تغییری احساس نمی‌کنند، زیرا:

• سهمیه ۶۰ لیتری ۱۵۰۰ تومانی

• مصرف آزاد ۳۰۰۰ تومانی

همچنان باقی است.

۲) افرادی که از کارت جایگاه استفاده می‌کنند

این افراد بیشترین فشار را تحمل می‌کنند.
به‌طور مثال:

• ۲۰ لیتر × ۵۰۰۰ تومان = ۱۰۰ هزار تومان

• همان مقدار با کارت شخصی: ۶۰ هزار تومان

بنابراین استفاده از کارت جایگاه ۷۰٪ گران‌تر می‌شود.

۳) خودروهای دولتی و خارجی

این خودروها کاملاً به نرخ سوم منتقل شده‌اند.

مزایای احتمالی اجرای قیمت جدید

• کاهش قاچاق سوخت

• کنترل مصرف بنزین در کلان‌شهرها

• کاهش بار مالی دولت در یارانه انرژی

• منظم شدن داده‌های کارت‌های سوخت

معایب و نگرانی‌های مردم درباره افزایش قیمت بنزین

با اجرای ساختار جدید قیمت‌گذاری و اضافه شدن نرخ سوم، طبیعی است که بخشی از جامعه نسبت به پیامدهای این تصمیم نگرانی‌هایی داشته باشد. یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها، احتمال افزایش کرایه‌ها در برخی شهرها است؛ به‌خصوص در مناطقی که تاکسی‌ها یا سرویس‌های حمل‌ونقل عمومی از کارت جایگاه استفاده می‌کنند و ممکن است هزینه‌های جدید را به مسافر منتقل کنند. از سوی دیگر، اجرای بنزین پنج‌ هزار تومانی سوخت‌گیری را برای افرادی که کارت سوخت شخصی ندارند دشوارتر می‌کند، زیرا استفاده از کارت جایگاه اکنون هزینه بیشتری دارد و این افراد مجبور به پرداخت نرخ سوم خواهند شد.

علاوه بر این، بسیاری از مردم نگران‌اند که نرخ سوم در سال آینده دوباره افزایش پیدا کند؛ زیرا این نرخ بر اساس «قیمت خرید بنزین از پالایشگاه» تعیین می‌شود و به‌صورت فصلی امکان تغییر دارد. این موضوع باعث شده جامعه نسبت به آینده قیمت سوخت و هزینه‌های ماهانه خودرو حساس‌تر شود. در نهایت، بخشی از فشار اقتصادی ناشی از این مصوبه متوجه صاحبان خودروهای خارجی، خودروهای مناطق آزاد و خودروهای نوشماره است که به‌طور کامل از یارانه سوخت خارج شده‌اند و باید تمام سهمیه خود را با نرخ سوم تأمین کنند. این گروه‌ها بیش از دیگران افزایش هزینه را احساس می‌کنند و همین موضوع باعث شکل‌گیری انتقادات و نگرانی‌های جدید در فضای عمومی شده است.

آیا نرخ بنزین دوباره افزایش پیدا می‌کند؟

افزایش نرخ سوم فعلاً «فصلی» اعلام شده است
اما نرخ‌های ۱۵۰۰ و ۳۰۰۰ تغییر نکرده‌اند.

با توجه به:

• بودجه سال ۱۴۰۴

• کسری بودجه انرژی

• سیاست‌های ضدقاچاق

ممکن است در آینده، نرخ سوم تغییر کند اما
افزایش مستقیم نرخ سهمیه‌ای فعلاً در دستور کار نیست.

نتیجه‌گیری

مصوبه جدید هیئت وزیران آغازگر یکی از مهم‌ترین تغییرات نظام سوخت ایران در سال‌های اخیر است.
اجرای «بنزین پنج‌ هزار تومانی» و سه‌نرخی شدن بنزین، بیش از آنکه یک افزایش قیمت مستقیم باشد، یک اصلاح ساختار مصرف و کنترل قاچاق محسوب می‌شود.

برای اکثریت مردم که کارت سوخت شخصی دارند، تغییری ایجاد نمی‌شود.
اما افرادی که از کارت جایگاه استفاده می‌کردند باید در هزینه‌های خود تجدیدنظر کنند.

روشن است که این مدل جدید، پایه‌گذار نظام تازه‌ای برای قیمت‌گذاری انرژی در ایران است.