تعطیلی بازار تهران و دانشگاه‌ها در دی ۱۴۰۴؛ جزئیات اعتراضات

نهم دی ۱۴۰۴، تهران روزی متفاوت را تجربه کرد. روزی که در آن نبض اقتصادی پایتخت یعنی بازار تهران با ضرباهنگی نامنظم می‌تپید و مراکز آموزشی کشور نیز تحت تأثیر بحران انرژی، تصمیمی جدید را برای دانشجویان ابلاغ کردند. گزارش‌های میدانی حاکی از آن است که ترکیبی از اعتراضات صنفی، بلاتکلیفی‌های مدیریتی در بانک مرکزی و ناترازی انرژی، فضایی ملتهب و نیمه‌تعطیل را بر شهر حاکم کرده است. در این مقاله جامع، به کالبدشکافی دقیق وقایع ۹ دی ۱۴۰۴ ، تعطیلی بازار تهران و دانشگاه‌ها، از کرکره‌های پایین طلافروشان تا کلاس‌های آنلاین دانشگاه‌ها می‌پردازیم.

وضعیت بازار تهران: اعتصاب خاموش در قلب اقتصاد سنتی

یکی از مهم‌ترین رویدادهای خبری روز گذشته، وضعیت غیرعادی در بازار تهران بود. بازار بزرگ که همواره به عنوان دماسنج اقتصادی و سیاسی کشور شناخته می‌شود، در نهم دی‌ماه چهره‌ای متفاوت از خود نشان داد.

۱. طلافروشان و سکوت سبزه‌میدان

بر اساس مشاهدات میدانی، قلب تپنده بازار طلا و ارز، یعنی محدوده سبزه‌میدان، در خاموشی فرو رفته بود. مغازه‌های طلافروشی که معمولاً پرترددترین نقاط بازار هستند، در اقدامی هماهنگ کرکره‌ها را بالا نکشیدند. این تعطیلی تنها یک توقف کسب‌وکار ساده نیست، بلکه پیامی روشن از وضعیت بلاتکلیف قیمت ارز و طلا و اعتراض به سیاست‌های مالیاتی است.

• چرا طلافروشان تعطیل کردند؟ تحلیل‌ها نشان می‌دهد که نوسانات شدید ارزی و شایعات پیرامون تغییر ریاست بانک مرکزی (رقابت همتی و فرزین)، باعث شده تا صنف طلا برای جلوگیری از ضرر و زیان و همچنین اعتراض به فشارهای مالیاتی، دست از کار بکشد.

۲. دوگانگی در فعالیت خرده‌فروشان و عمده‌فروشان

در حالی که در اطراف میدان ۱۵ خرداد، برخی از مغازه‌های خرده‌فروشی به فعالیت خود ادامه می‌دادند، واحدهای عمده‌فروشی در دالان‌های داخلی بازار فعالیتی نداشتند. این تفکیک نشان‌دهنده عمق رکود در لایه‌های زیرین اقتصاد است. خرده‌فروش برای تأمین نقدینگی روزانه مجبور به باز کردن مغازه است، اما عمده‌فروش که با چک و اعتبارات کلان سروکار دارد، در شرایط ابهام اقتصادی، توقف را بر ریسک ترجیح می‌دهد.

۳. تعطیلی پله نوروزخان

گزارش‌ها حاکی از آن است که در پله نوروزخان، مرکز اصلی عرضه لوازم بسته‌بندی و پاکت، مغازه‌ها در وضعیت تعطیل قرار داشتند. تعطیلی این بخش به معنای توقف زنجیره تأمین و توزیع کالا در سطح خرد است، زیرا بدون لوازم بسته‌بندی، عملاً توزیع کالاهای ریز و درشت مختل می‌شود.

بازار دیجیتال در کما: گزارش از پاساژ علاءالدین و چارسو

اقتصاد مدرن‌تر تهران نیز حال و روز خوشی نداشت. گزارش‌های رسیده از تقاطع خیابان جمهوری و حافظ نشان می‌دهد که اگرچه پاساژهای علاءالدین و چارسو به طور کامل تعطیل نبودند، اما در وضعیت “نیمه‌تعطیل” و رکود مطلق به سر می‌بردند.

• پدیده بازدیدکنندگان بدون خرید: نکته قابل تأمل در این مراکز خرید، حضور افرادی بود که بدون قصد خرید مشخص، تنها در طبقات قدم می‌زدند. این پدیده که در علم اقتصاد رفتاری به کاهش قدرت خرید و “تماشاگری بازار” تعبیر می‌شود، نشان‌دهنده کاهش شدید قدرت خرید مردم در پی تورم و گرانی است.
• کسبه چه می‌گویند؟ در گفتگوهای غیررسمی، فروشندگان موبایل و لوازم دیجیتال، کسادی بازار و نوسانات نرخ ارز را دلیل اصلی بی‌رونقی می‌دانند. وقتی قیمت یک گوشی موبایل ساعتی تغییر می‌کند، خریدار و فروشنده هر دو در بلاتکلیفی به سر می‌برند.

فضای امنیتی و حضور نیروهای انتظامی

یکی دیگر از ابعاد برجسته گزارش‌های ۹ دی، حضور محسوس نیروهای انتظامی در سطح معابر بازار، از خیابان جمهوری تا ۱۵ خرداد بود.

بسیاری از کسبه در مصاحبه‌های میدانی اذعان داشتند که حضور سنگین نیروهای پلیس، اگرچه با هدف برقراری امنیت صورت گرفته، اما فضایی امنیتی ایجاد کرده که بر تصمیم آن‌ها برای تعطیلی زودتر از موعد تأثیرگذار بوده است. برخی مغازه‌داران ترجیح دادند برای دوری از هرگونه تنش احتمالی، ساعت کاری خود را کاهش دهند.

ریشه‌های اقتصادی اعتراضات: مالیات و بودجه ۱۴۰۵

آنچه در کف بازار تهران رخ داد، بازتابی از تصمیمات کلان در بهارستان و پاستور است. خبرهای منتشر شده در روز ۹ دی ۱۴۰۴، پازل این نارضایتی‌ها را تکمیل می‌کند:

۱. عقب‌نشینی مالیاتی دولت پزشکیان

خبر “اولین تصمیم دولت در برابر اعتراضات؛ عقب‌نشینی مالیاتی با تعلیق صورتحساب” نشان می‌دهد که دولت مسعود پزشکیان در برابر فشار اصناف مجبور به بازنگری در سیاست‌های خود شده است. سامانه مودیان و قوانین سخت‌گیرانه مالیاتی، ماه‌هاست که محل مناقشه دولت و بازار است.

۲. تثبیت نرخ مالیات بر ارزش افزوده

در لایحه بودجه ۱۴۰۵، تلاش‌هایی برای افزایش مالیات بر ارزش افزوده وجود داشت که نهایتاً رد شد و نرخ ۱۰ درصد باقی ماند. این خبر اگرچه به ظاهر مثبت است، اما نشان‌دهنده کشمکش‌های جدی بین نمایندگان مجلس و تیم اقتصادی دولت بر سر منابع درآمدی است. “مچ‌اندازی بودجه‌ای” عنوانی است که به خوبی شکاف بین مجلس و دولت را توصیف می‌کند.

زلزله مدیریتی در بانک مرکزی: همتی یا فرزین؟

بازار ارز و طلا بیش از هر چیز به ثبات مدیریتی نیاز دارد، اما اخبار ۹ دی ۱۴۰۴ حکایت از یک جنگ قدرت تمام‌عیار داشت.

• دوئل رؤسای بانک مرکزی: شایعاتی مبنی بر بازگشت عبدالناصر همتی به ریاست بانک مرکزی و پایان کار محمدرضا فرزین، شوک بزرگی به بازار وارد کرد. تیترهایی مانند “همتی بدون رای‌گیری رئیس کل شد” و “تکرار عجیب تاریخ برای همتی”، فعالان اقتصادی را در هاله‌ای از ابهام فرو برد.
• تأثیر بر بازار: وقتی مشخص نیست سیاست‌گذار پولی کشور فردا چه کسی خواهد بود (فرزین با سیاست تثبیت یا همتی با سیاست‌های تعدیل)، بازار به لاک دفاعی می‌رود و معاملات متوقف می‌شود. این دقیقاً همان اتفاقی است که در سبزه‌میدان رخ داد.

بحران انرژی و تعطیلی دانشگاه‌ها: زمستان سخت فرا رسید

در کنار اخبار سیاسی و اقتصادی، خبری دیگر در شامگاه ۹ دی ۱۴۰۴ منتشر شد که نشان‌دهنده بحران زیرساختی در کشور است: غیرحضوری شدن دانشگاه‌ها.

ناترازی انرژی، عامل اصلی تعطیلی

وزارت علوم با صدور اطلاعیه‌ای اعلام کرد که کلاس‌های هفته پایانی ترم (منتهی به ۱۴ دی ۱۴۰۴) به صورت آنلاین برگزار خواهد شد. دلیل این تصمیم صراحتاً “برودت هوا و مشکل ناترازی انرژی” اعلام شده است.

این تصمیم نشان می‌دهد که کمبود گاز و برق در زمستان ۱۴۰۴ به مرحله‌ای بحرانی رسیده که دولت مجبور به تعطیلی مراکز بزرگ مصرف‌کننده انرژی مانند دانشگاه‌ها شده است.

جزئیات بخشنامه وزارت علوم

• بازه زمانی: کلاس‌ها از تاریخ اعلام شده تا پایان هفته به صورت مجازی خواهد بود.
• امتحانات حضوری: نکته مهم اینجاست که علی‌رغم آنلاین شدن کلاس‌ها، امتحانات پایان ترم طبق برنامه قبلی و به صورت “کاملاً حضوری” برگزار می‌شود. این پارادوکس (کلاس آنلاین برای صرفه‌جویی انرژی، امتحان حضوری) انتقاداتی را در بین دانشجویان برانگیخته است.
• هدف: مدیریت مصرف گاز در روزهای سرد و جلوگیری از قطعی گاز خانگی.

تأثیر اخبار بین‌المللی بر بازار ایران

نمی‌توان از وضعیت بازار تهران نوشت و نیم‌نگاهی به تحولات بین‌المللی نداشت. در اخبار روز ۹ دی، به “جنگ روایت‌ها درباره سفر نتانیاهو” و تلاش او برای دیدار با دونالد ترامپ اشاره شده است. سایه بازگشت احتمالی فشار حداکثری و تحولات منطقه، همواره به عنوان یک عامل روانی (Psychological Factor) بر نرخ دلار و رفتار هیجانی بازار تهران اثرگذار بوده است.

جمع‌بندی: تهران در بیم و امید

روز نهم دی‌ ۱۴۰۴، تصویری تمام‌نما از چالش‌های چندوجهی ایران بود. از یک سو، اعتصاب بازاریان و طلافروشان نشان‌دهنده شکاف عمیق بین سیاست‌های مالیاتی دولت و واقعیت‌های کف بازار است. از سوی دیگر، بحران مدیریت در بانک مرکزی و عدم قطعیت درباره ریاست همتی یا فرزین، بر آتش التهابات ارزی دمیده است.

 ناترازی انرژی نیز به عنوان یک ابربحران، سیستم آموزشی کشور را مختل کرده و دانشگاه‌ها را به تعطیلی کشانده است.

در کنار این چالش‌های اقتصادی و تعطیلی بازار تهران و دانشگاه‌ها آنچه از گزارش‌های میدانی برمی‌آید، این است که دولت پزشکیان در سال ۱۴۰۴ با مجموعه‌ای درهم‌تنیده از مطالبات صنفی، کسری بودجه، بحران انرژی و فشارهای سیاسی داخلی و خارجی روبروست. سکوت بازار تهران در ۹ دی ۱۴۰۴، سکوتی سرشار از ناگفته‌ها بود؛ هشداری که اگر شنیده نشود، می‌تواند زمستان اقتصادی سخت‌تری را رقم بزند.

پرسش‌های متداول (FAQ)

۱. آیا بازار تهران فردا هم تعطیل است؟

هنوز اطلاعیه رسمی از سوی اصناف منتشر نشده است، اما مشاهدات نشان می‌دهد بازگشایی کامل منوط به تثبیت شرایط و کاهش فضای امنیتی است.

۲. دلیل اصلی بسته بودن طلافروشی‌ها در ۹ دی چه بود؟

اعتراض به ابهامات مالیاتی در بودجه ۱۴۰۵، نوسان شدید ارز و بلاتکلیفی سامانه مودیان از دلایل اصلی عنوان شده است.

۳. آیا امتحانات دانشگاه‌ها هم مجازی شده است؟

خیر، طبق اطلاعیه وزارت علوم، فقط کلاس‌های هفته آخر ترم مجازی است و امتحانات به صورت حضوری برگزار خواهد شد.

۴. نرخ مالیات بر ارزش افزوده در سال ۱۴۰۵ چقدر خواهد بود؟

با رد پیشنهاد افزایش توسط مجلس، نرخ مالیات بر ارزش افزوده (VAT) در عدد ۱۰ درصد باقی ماند.