افزایش حقوق بازنشستگان در سال ۱۴۰۵ رسماً تبدیل شده به یکی از داغ‌ترین بحث‌های اقتصادی کشور. از یک طرف، بازنشسته‌ای که تمام عمرش کار کرده، امروز زیر بار اجاره‌خانه، درمان و خرج روزمره له می‌شود؛ از طرف دیگر، دولت با کسری بودجه و محدودیت منابع دست‌وپنجه نرم می‌کند. وسط این میدان، یک مطالبه بزرگ روی میز است: درخواست افزایش ۷۰ درصدی حقوق بازنشستگان در سال ۱۴۰۵.

در این مقاله، بدون شعار و حاشیه، سراغ اعداد، واقعیت‌ها، سناریوهای احتمالی و پشت‌پرده این مطالبه می‌رویم تا ببینیم میزان افزایش حقوق بازنشستگان در ۱۴۰۵ منطقی است، محتمل است یا فقط یک خواسته روی کاغذ.

---

چرا افزایش حقوق بازنشستگان در ۱۴۰۵ به سوژه داغ کشور تبدیل شد؟

وضعیت اقتصادی طوری شده که حتی کسانی که شاغل‌اند، به زور دخل‌وخرجشان را به هم می‌رسانند؛ چه برسد به بازنشسته‌ای که معمولاً منبع درآمد دیگری ندارد. خود بازنشستگان در کارزارها و بیانیه‌هایشان روی چند نکته پافشاری می‌کنند:

• هزینه خوراک و سبد غذایی خانوار چند برابر شده

• اجاره‌خانه و مسکن در بعضی شهرها عملاً از کنترل خارج شده

• هزینه درمان، دارو و خدمات پزشکی هر سال جهشی بالا می‌رود

• سهم بازنشسته از این تورم، فقط «افزایش اسمی حقوق» بوده، آن هم معمولاً کمتر از تورم واقعی

در سال جاری، حقوق بازنشستگان حدود ۲۰ درصد افزایش پیدا کرده؛ اما تورم رسمی و به‌خصوص تورم «احساس‌شده» در سبد معیشت، خیلی بالاتر از این عدد است. نتیجه؟ قدرت خرید واقعی بازنشسته نسبت به چند سال قبل به‌شدت آب رفته و موج جدیدی از اعتراض و مطالبه‌گری شکل گرفته است.

مطالبه افزایش ۷۰ درصدی؛ از کارزار آنلاین تا فشار اجتماعی

در ماه‌های اخیر، بیش از ۳۱ هزار بازنشسته و مستمری‌بگیر در یک کارزار آنلاین شرکت کرده‌اند که عنوانش چیزی در این مایه‌هاست:
«درخواست افزایش ۷۰ درصدی حقوق بازنشستگان در سال ۱۴۰۵».

چند نکته مهم در مورد این کارزار:

• این حرکت روی یک پلتفرم مستقل جمع‌آوری امضا راه افتاده

• امضاکنندگان فقط محدود به یک صندوق یا یک شهر نیستند؛ از اقشار مختلف بازنشستگان حضور دارند

• هدف اصلی، فشار مدنی و رسانه‌ای بر دولت و مجلس در آستانه تدوین لایحه بودجه ۱۴۰۵ است

سه محور اصلی این مطالبه هم کاملاً واضح نوشته شده:

1. افزایش حداقل ۷۰ درصدی حقوق بازنشستگان در سال ۱۴۰۵

2. اصلاح ساختار مدیریت و عملکرد صندوق بازنشستگی کشوری

3. تقویت واقعی بیمه درمان تکمیلی (نه فقط روی کاغذ)

در بیانیه‌های این کارزار، بازنشستگان مستقیم خطاب به رئیس‌جمهور، رئیس مجلس و رئیس سازمان برنامه و بودجه می‌گویند که افزایش قابل‌توجه حقوق، «امتیازخواهی» نیست؛ بلکه شرط حداقلی برای بقا و حفظ کرامت انسانی است.

سابقه افزایش حقوق بازنشستگان؛ کجای کار لَنگ می‌زند؟

برای این‌که بفهمیم چرا الان بحث افزایش حقوق بازنشستگان در ۱۴۰۵ تا این حد جدی شده، باید یک نگاه به عقب بیندازیم. طی حدود یک دهه اخیر، الگوی افزایش حقوق تقریباً این‌شکلی بوده:

• میانگین رشد حقوق بازنشستگان: حدود ۱۵ تا ۲۵ درصد در سال

• میانگین نرخ تورم: در خیلی از سال‌ها بین ۴۰ تا ۵۰ درصد، بعضاً بیشتر

یعنی روی کاغذ، عدد حقوق بالا رفته؛ اما در عمل، هر سال فاصله حقوق و هزینه‌ها بیشتر شده. به زبان ساده:

«حقوق بالا رفته، ولی زندگی سخت‌تر شده.»

در بخشی از گزارش‌ها، نمونه‌ای از روند چند سال اخیر این‌طور مقایسه شده:

این اختلاف نشان می‌دهد چرا بخش بزرگی از بازنشستگان معتقدند که افزایش‌های سالانه عملاً فقط «شکل» را عوض کرده، نه «واقعیت معیشت» را.

چرا افزایش حقوق کافی نبوده؟

افزایش مسکن

اجاره‌بها طی چهار سال، بیش از ۵۰۰ درصد رشد داشته است.

درمان و دارو

هزینه جراحی، بستری و داروها بین ۵۰ تا ۱۵۰ درصد افزایش داشته‌اند.

خوراک و کالاهای اساسی

بر اساس گزارش مرکز آمار، سبد خوراک خانوار طی چهارسال ۳۰۰ درصد گران شده است.

بازنشستگان می‌گویند:
«تورم واقعی با تورم اعلامی تفاوت دارد و حقوق ما براساس تورم واقعی باید افزایش یابد.»

وضعیت امروز؛ معیشت تحت فشار و صندوق‌های خسته

در متونی که از سوی رسانه‌ها و کارزارها منتشر شده، چند خط اصلی مدام تکرار می‌شود:

• بازنشسته می‌گوید: «با این حقوق، نه می‌توانم اجاره بدهم، نه درمان درست‌وحسابی انجام بدهم.»

• هزینه دارو و خدمات درمانی برای بسیاری از بازنشستگان به یک کابوس تبدیل شده است

• سهم بیمه تکمیلی از هزینه‌های واقعی درمان، در خیلی از موارد ناچیز است

• بعضی بازنشستگان صراحتاً گفته‌اند که برای تأمین دارو یا اجاره، مجبور به حذف بخشی از نیازهای ضروری زندگی شده‌اند

از آن طرف، صندوق‌های بازنشستگی هم وضع خوبی ندارند. انتقادهایی که خود بازنشستگان مطرح می‌کنند، روی چند محور می‌چرخد:

• مدیریت ضعیف و بعضاً سیاسی

• سرمایه‌گذاری‌های اشتباه و غیربهینه

• شفاف نبودن صورت‌های مالی و عملکرد اقتصادی

• وابستگی بالای صندوق‌ها به بودجه عمومی دولت

این ترکیب «معیشت تحت فشار + صندوق‌های فرسوده» باعث شده هر بحثی درباره میزان افزایش حقوق بازنشستگان در ۱۴۰۵ به‌طور خودکار به بحث «اصلاح ساختاری صندوق‌ها» هم گره بخورد.

سناریوهای احتمالی افزایش حقوق بازنشستگان در ۱۴۰۵

در حال حاضر، رقم قطعی افزایش حقوق در سال ۱۴۰۵ مشخص نشده و باید منتظر لایحه بودجه ۱۴۰۵ و مصوبه نهایی مجلس ماند. اما بر اساس تجربه سال‌های قبل و تحلیل کارشناسان، می‌شود چند سناریوی واقع‌بینانه (و یکی مطالبه‌محور) را بررسی کرد:

سناریو اول: افزایش حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد (محافظه‌کارانه)

این سناریو شبیه ادامه روند چند سال اخیر است؛ یعنی:

• دولت به بهانه کنترل کسری بودجه و محدودیت منابع، افزایش را روی حوالی ۲۰–۲۵ درصد نگه دارد

• ظاهراً عدد بدی نیست؛ اما باز هم از تورم واقعی عقب می‌ماند

نتیجه؟
فشار معیشتی بازنشستگان عملاً تغییر جدی نمی‌کند و نارضایتی ادامه‌دار خواهد بود.

سناریو دوم: افزایش حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد (واقع‌بینانه‌تر)

در این سناریو:

• دولت تلاش می‌کند افزایش حقوق بازنشستگان را کمی به تورم رسمی نزدیک‌تر کند

• از دید کارشناسان، این سناریو از نظر بودجه‌ای محتمل‌تر از ۷۰ درصد است

اما باز هم یک مشکل بزرگ سر جایش می‌ماند:
تورم «احساس‌شده» و تورم در حوزه درمان، مسکن و خوراک معمولاً بالاتر از تورم رسمی اعلام‌شده است. یعنی بازنشسته همچنان احساس می‌کند عقب است.

سناریو سوم: افزایش ۵۰ تا ۷۰ درصد (سناریوی مطالبه‌محور)

این همان سناریویی است که کمپین ۳۱ هزار نفری روی آن تأکید دارد:

• افزایش حداقل ۷۰ درصد

• هدف: جبران بخشی از کاهش قدرت خرید طی چند سال اخیر

اما چالش‌ها:

• فشار سنگین بر بودجه عمومی

• نیاز به اصلاح جدی در ساختار صندوق‌ها و نحوه تأمین منابع

• احتمال مقاومت بخشی از تصمیم‌گیران به دلیل تبعات مالی و تورمی

با این حال، از نگاه بازنشستگان، کمتر از این عدد یعنی ادامه همان وضعیت موجود.

سیاست‌های آینده و بودجه ۱۴۰۵؛ همه نگاه‌ها به یک سند

هر سال، میزان افزایش حقوق بازنشستگان در قالب لایحه بودجه از سوی دولت پیشنهاد و در مجلس بررسی و تصویب می‌شود. برای سال ۱۴۰۵، چند عامل تعیین‌کننده است:

1. نرخ تورم پیش‌بینی‌شده برای سال آینده

2. کسری بودجه و منابع واقعی دولت

3. فشار اجتماعی و رسانه‌ای (مثل همین کارزارهای ۷۰ درصدی)

4. اراده سیاسی برای اصلاح وضعیت بازنشستگان

کارشناسان اقتصادی می‌گویند اگر قرار باشد فقط روی «عدد ظاهری» بازی شود، یک افزایش ۲۰–۳۰ درصدی هم جواب می‌دهد. اما اگر واقعاً بحث حفظ کرامت و ترمیم معیشت بازنشستگان باشد، باید:

• هم درصد افزایش واقعی‌تر و بزرگ‌تر باشد

• هم در کنار آن، بیمه درمان، یارانه‌های هدفمند و حمایت‌های مکمل اصلاح شوند.

 اما خبر خوش دولت برای بازنشستگان: تغییر مهم در نحوه محاسبه حقوق

اما  در ادامه بحث درباره سیاست‌های آینده حقوق بازنشستگان در بودجه ۱۴۰۵، خبر خوش اینکه دولت اخیراً با تصویب یک لایحه مهم در هیئت دولت، سیگنال مثبتی به بازنشستگان داده است. طبق این لایحه، بسیاری از مزایا و پرداخت‌هایی که قبلاً در دوران اشتغال در محاسبه حقوق بازنشستگی حساب نمی‌شدند، از این پس در محاسبات مستمری لحاظ خواهند شد و روی حقوق بازنشستگی اثر خواهند گذاشت.

علاءالدین رفیع‌زاده، رئیس سازمان اداری و استخدامی کشور، اعلام کرد که این لایحه شامل مواردی مثل اضافه‌کار، فوق‌العاده بدی آب‌وهوا، فوق‌العاده مناطق کمتر توسعه‌یافته، نوبت‌کاری، حق‌التدریس غیرموظف و بخشی از مزایای رفاهی است.

به گفته او، این تصمیم دو پیامد مهم دارد:

1. کاهش اختلاف محسوس بین حقوق شاغلان و بازنشستگان

2. تقویت منابع پایدار صندوق‌های بازنشستگی برای سال‌های آینده

این تغییر ساختاری نشان می‌دهد که دولت ممکن است در بودجه ۱۴۰۵ مسیر متفاوتی نسبت به سال‌های گذشته در پیش بگیرد و اجازه افزایش بالاتر از سناریوهای معمول را بدهد.

چرا بیمه تکمیلی این‌قدر در مطالبه بازنشستگان تکرار می‌شود؟

یکی از سه خواسته اصلی کمپین، تقویت بیمه درمان تکمیلی است. دلیلش هم روشن است:

• بخش بزرگی از هزینه‌های بازنشستگان، درمان و دارو است

• هر چقدر سن بالاتر می‌رود، وابستگی به خدمات پزشکی بیشتر می‌شود

• اگر بیمه تکمیلی درست کار نکند، هر افزایش حقوقی با یکی دو عمل جراحی یا دوره دارو عملاً «می‌سوزد»

برای همین، بازنشستگان می‌گویند:

«فقط درصد حقوق را زیاد نکنید؛ هزینه درمان را هم واقعاً پوشش بدهید.»

این یعنی در بحث افزایش حقوق بازنشستگان در ۱۴۰۵، نمی‌شود بیمه تکمیلی را جدا از حقوق دید؛ این دو مستقیماً به هم گره خورده‌اند.

مشکلات ساختاری صندوق بازنشستگی؛ بمبی که عقب انداخته شده

در متن‌ها و بیانیه‌ها، بازنشستگان بارها به عملکرد صندوق بازنشستگی کشوری و سایر صندوق‌ها تاخته‌اند. محور انتقاد:

• سرمایه‌گذاری‌های ناکارآمد و بعضاً زیان‌ده

• نبود شفافیت در صورت‌های مالی

• انتصاب مدیران غیرتخصصی

• وابستگی شدید به کمک‌های مستقیم دولت

این یعنی حتی اگر در سال ۱۴۰۵ یک افزایش نسبتاً خوب هم اعمال شود، بدون اصلاح ساختار صندوق‌ها، مشکل به سال‌های بعد منتقل می‌شود و دوباره همین داستان تکرار خواهد شد.

آیا میزان افزایش حقوق بازنشستگان در ۱۴۰۵ همین حالا مشخص است؟

جواب کوتاه: نه.

در حال حاضر:

• عدد نهایی هنوز در هیچ مرجع رسمی قفل نشده

• باید منتظر لایحه بودجه ۱۴۰۵ و بررسی‌های مجلس بود

• فشار کارزارها، رسانه‌ها و افکار عمومی می‌تواند در تصمیم نهایی اثر بگذارد

اما چند جمع‌بندی موقت می‌شود داشت:

• افزایش زیر ۲۰–۲۵ درصد، تقریباً غیرقابل‌دفاع است

• افزایش ۳۰–۴۰ درصد، سناریوی «میانه‌رو» و محتمل‌تر است

• افزایش ۵۰–۷۰ درصد، همان مطالبه اصلی بازنشستگان است که برای تحققش، نیاز به تصمیمی شجاعانه و اصلاحی ساختاری وجود دارد

۱۰.  ۱۴۰۵ سال سرنوشت‌ساز افزایش حقوق بازنشستگان؟

برای میلیون‌ها بازنشسته، سال ۱۴۰۵ فقط یک عدد در تقویم نیست؛ امتحان جدی دولت و مجلس است. اگر دوباره همان الگوی افزایش‌های محدود و بی‌تناسب با تورم تکرار شود، بحران معیشت بازنشستگان عمیق‌تر خواهد شد. اگر نه، و تصمیم‌گیران واقعاً بخواهند بخشی از فشار سال‌های اخیر را جبران کنند، باید:

• درصد افزایش حقوق را به تورم واقعی نزدیک‌تر کنند

• بیمه درمان تکمیلی را از یک اسم روی کاغذ، به یک ابزار واقعی حمایت تبدیل کنند

• و بالاخره، سراغ اصلاح جدی صندوق‌های بازنشستگی بروند

در همین میان، تصویب لایحه «افزایش اقلام مشمول کسور بازنشستگی» یک روزنه امید واقعی ایجاد کرده است.

با اضافه‌شدن این لایحه به بسته تصمیمات دولت، آینده افزایش حقوق بازنشستگان در بودجه ۱۴۰۵ روشن‌تر از قبل به نظر می‌رسد. این لایحه عملاً موجب می‌شود:

• حقوق بازنشستگان بر اساس مبنای دقیق‌تر و واقعی‌تری محاسبه شود

• فاصله دریافتی شاغلان و بازنشستگان کمتر شود

• صندوق‌های بازنشستگی به منابع پایدارتر و قابل اتکاتری دسترسی پیدا کنند

همین تغییر نشان می‌دهد که برای اولین‌بار پس از سال‌ها رشدهای ناکافی، امکان افزایش «واقعی و معنادار» حقوق بازنشستگان بیشتر شده است. از نگاه بسیاری از تحلیلگران، این اصلاح ساختاری می‌تواند نقطه شروعی برای بهبود پایدار وضعیت معیشت بازنشستگان باشد.

در یک جمله:

آینده معیشت بازنشستگان، تا حد زیادی در گرو عددی است که کنار «درصد افزایش حقوق ۱۴۰۵» نوشته می‌شود؛ اما مهم‌تر از آن، اراده‌ای است که پشت این عدد قرار دارد.